Tuesday, January 20, 2009

LOPHEI KHUA

Map Reference - RU 1973
Elevation - 5471 ft

Ih pupi Zo khangpan khang (8) na ahi Pu Thuan Tak (Suantak) sia Sizaang mite kipat cilna ahi hi. Pu Thuan Tak thi zawk ciang a tapa Pu Nge Ngu lampui in Ciim Nuai khuapan kua thak na sat a, tua akhua sat sia ih min a pa a phaw na tu in THUANTAK khua na ci hi. Hi Thuan Tak sia tu laitak Khuasak khua hui a hi hi.


Pu Thuan Tak suan Sizaang mite Thuan Tak khua le Vomhzaang khua ah ih ten khop tek laitak in Pu Thuan Tak pan in Khang 5 na a hi Pu Kim Lel in (Tu laitak Khuasak khua nuai inn mun teng lo in tho a, tua a lo sia a phei sauzaw ahiman Lophei na ci hi. AD 1640 kum pawl in Pum Kiim Lel in tua Lophei ci na mun ah inntuan in na teang hi. Tua mun ah khang 7 dong teang a, tua mun ah a ten pui ama ii suan le paal teng Lophei te kici a, Lophei khua le Lophei mi te ki pat cil na ahi hi.


Pu Thuan Tak pan khang 10 na , Pu Kimlel pan khang 6 na ahi Pu Lua Tung hong khan ciang A.D.1814 kim hun pawl in luipi kantan in PHUK kici mun ah khua nasat kik hi. Tua zawk caing phuk ih khuathung (Tulaitak Lophei khua nuai ci na) ah ki kiin to laleau a, Lophei khua ma na ci uh hi. Tuazawkciang sim le zo kawmna a nuam tu in Khuatung (tu laitak Lophei khuataw) ah khuasat laleau hi. Khua tungkhua ah khang 3 bang a tenzawk ciang tuuk hunkhat in nipi khat sung nguatheau nawnngawl, a kipetan in zu ahikom Khuatung khuabup miin in taisuk hi. Inn 17 miin in vukcip in mihing luang 185 bangbo hi. Khuatung khua a cip ciang in Khuanuai khua ah taisuk kik hi. Khuatung pan miincim a, Khuanuai a tensuk kik laitak Pu Kim Lel suanpan inn 65 pha a, mundangpan hongbeal inn 20 hi a, khuathing inn 85 pha hi.Sizang sungah khuakhatsung inntam teang bel khuakhat ahiman kiphasak mama a, khuakiim khuapaam te in thuakla kisa mama hi ci-in ki ciamte hi.


Pu Lua Thuam Hausa sep hun, A.D 1864 kumpawl khuanuai khua ah aten uh laitak in, Poai te Lal Mang lampui in ngal kap 600 taw Lophei khua hong sim a, Lophei khua bo hi. Hi Poai ngal kisimna sungah Lophei te luang 180 ki bo a, Poai ngal kap te luang 30 thi hi ci-in kiciamte hi. Tua lai in Lophei te Nupa kop 7 le pasal 4 bek ki suakta hi.



A suakta teng:

1. Thuam Lam te Hang Suak te nupa
2. Thuam Lam te Dong Hong te nupa
3. Hau Suang te Tawn Hang te nupa
4. Hau Suang te Vum Suak te nupa
5. Lua Tawng te Kop Kam te nupa
6. Ngo Suang te Han Thuk te nupa
7. Nau Lak te Do Khoi te nupa
8. Pu En Mang
9. Pu Lam Kam
10. Pu Lian Pau
11. Pu Lua Thuam

Hibang in ngaltawk a, a thi a bo tam mama ahikom in Lophei khua nuai khua ah tenzawk nap nawnngawl a, a nungta lai susunteng kikhawm in Buanman zuan a, Eaktaak ah mimphual satin kikhin hi. Eaktaak a ten napan in ngalmuang a kisakciang in Phuk khua satphei kik hi. Phukkhua ah kumtam teangman ngawl in Sizang ngambup ngalte in hongsim hi. Tua ngalte sia Mitphei khit ngal ki ci hi. (Mitpheikhit a kicite sia Sen minam khat hi ci in kiciamte hi).


Mitpheikhit ngal kilau mama ahi kom in Sizang bup vaihawm a, Thuk lai khua ah kingawm in kum 7 tawn tung ki teangkhawm hi. Ngalhang pa Pu En Mang in ngalnanh natu kulh nasia tak in tosak a, tua kulh te beal in Falam ngal ahizong, Mitpheikhit ngal ahi zong Sizangbup kipawl in kido hi. Thuklaikhua ah kingawm khop hunlai in Lophei te sia Col. Son Khaw Pau te innkong to tengah teanghi. Tua hun tengsia Mitpheikhit hun kum 7 ci-in ki ciamte hi.


Mitpheikhit ngal hongbo ciang in eima khuatek ah ciakik tu ki vaihawm a, Lophei te sia Haikhua (tu laitak Thuklai le Lophei kilaklaw) a cina mun ah khuasat hi. Haikhua ah kum 5 sung a tenzawk ciang, pawl 2 kisua a pawlkhat in Phukkhua satkik a, pawlkhat te Khuasak khualui ah Khua sak te taw teangkhawm kik hi. Kumtam ma a tenkhop zawk ciang, Pu Thuam Khai, Pu Mang Suangh, Pu Suak Son te vaihawm in Phukkhua ah aom Lophei u le nau teng le Khuasak taw a teangkhawm Lophei u le nau teng kingawm in Khuasak khuanuai Pu Kim Lel tuan na Lophei khuamun a kici na ah khua sat kik leang ci in vaihawm hi.


Tasia ciang Khuasak pan in Pu Khup Pau, Pu Suan Khup, Pu Hang Suangh te in citawm satawm a kisak man in Lawi khat ngo in tho hi. Tasia ciang Mangkaang Kumpi te hong khanhun 1889 kumdong Khuasak le Lophei khuakhat in teangkhawm hi. 1889 kum in Mangkaang te in Khuasakkhua hongla ahikom in Lophei teng Khuano Suangpi ah ngal kitai to a, kum 2 sung a omzawk ciang in, Sizang ngam zuankik a, Beallei, Zo, Phaipi teng ah teang hi.


1891 kum ciang Pu Khup Lian sia Mangkaang kumpi in ukpi (chief) nga sak a, a bo sa Lophei khua a sakik thei natu a nget ciang in Governor pa in a ngetbang in pia ahikom Pu Khup Lian ama lampui in 1891 kum in Lophei khuanuai khua satkik hi. Tua Lophei khuanuai khua ah a tenciang cidam theingawl a, nausen piangte zong a nawm, a pil takngawl veu in piang ahiman khuamun phangawl hi ci-in phawk a, Mangkaang Kumpi sungah naseam phit ahi Pu Suang Thang, Pu Za Thawng, Pu Kip Lian, Hausapa Pu Pau Suak tuteng lampui in Lophei Kuang khua (tu laitak Lophei te tenna mun) ah tenthei natu aseau ciang Mangkaang Kumpi te in a khuanpia ahikom Lopheikhua ah khinto a, tudong in teang hi.


Pu Khup Lian sia 1899 kum a ma ii khuathak a sakik kum 10 ciang in ama ma lampui in Suanzo ngam, Thang kaai ngam, Suangdawkhua sat in a tai inn 17 pha a, Lopheikhua angak inn 15 pha in khen 2 kisua hi.1910 kum ciang tu laitak Lophei khua sia Mangkaang kumpi te oaina taw a kisat ahi hi.


Lophei khua ah 1946 kum ciangin mawtaw theng thei hi. Ngalpi niina man zawk 1952 kum ciang Thuklai khua taw telephone khau kizom a, Thuklai, Buanman, Khuasak, Limkhai Bungh le Voklaak khua te telephone taw kipaupui thei hi. 1986 kum ciang kumpi te in Basic Primary School phuat sak hi. 2004 kum in khua om te ahizong, ngam om te ahizong hanciam pui na taw Luipi pan Tuimei kivawt hi.


Biakna taw kisai in a pat pan kipan Lawki ngeina om hi. 1915 kumcaing in Laipian (Pau Cin Hau) biakna Pu Hau Za Hen le Pu Hen Dam in hong puak hi.1928 kum ciang Pu Vum Cin le a zi Pi Suak Neam te Tuiphum Tapidaw suak hi. 1952 kum ciang Thuklai Tuiphum Pawlpi pan inntuan a, Lophei Tuiphum Pawlpi kiphuan hi. R.C. biakna zongh tua kum 1952 kum ciang hong theng a, 1976 ciang A.G. Pawlpi hong piang thua lai hi.




oooOOooo